Restoran və kafelərin bir-birindən fərqli bəxşiş şərtləri
Yay günlərində insanlar kafe-restoranların xidmətindən digər fəsillərdə olduğundan daha çox istifadə edir. Amma Bakıda son illər yeni bir ənənə yaranıb. Bir çox kafe-restoranlarda hesab çeki gətirilən zaman bəxşiş məbləği də orada qeyd edilir. Konkret məbləğlə həm də. 1-2 manat. Əslində istehlak qanunlarına görə, bu, istehlakçının hüquqlarının pozulmasıdır. Çünki bəxşiş vermək müştərinin seçimidir, borcu yox.
Bəs dünya ölkələrində necədir?
Musavat.com bununla bağlı arayış təqdim edir:
Britaniyanın “Direct Line” sığorta şirkəti dünyanın ən məşhur şəhərlərində — Paris, Las-Veqas, Barselona, San-Paulo və İbisada araşdırmalar aparıb.
Sorğu nəticələrinə görə, çay pulunda (“çayovoy”) ən çox xəsislik edənlər fransızlar olub. Onlar çay pulu kimi ümumi hesabın sadəcə 5 faizini ofisianta verirlər. Halbuki dünya üzrə bu göstərici 11 faiz qəbul olunur.
Britaniyalılar da xəsislikdə fransızlardan geri qalmırlar. Çekdəki ümumi hesabın cəmi 7 faizi qulluq edənə ödənilir. Üçüncü yerdə isə italyanlardır.
Amerikalılar isə bu cəhətdən çox səxavətlidirlər. Onlar adətən çay puluna ümumi məbləğin 13 faizini qoyurlar. Səxavətlilikdə ikinci yerdə almanlar, üçüncü yerdə isə ruslar qərarlaşıb.
Tədqiqatçılar bildirirlər ki, son vaxtlar ümumiyyətlə çay pulu qoyanların sayı kəskin azalıb.
İtaliya – Bu ölkədə çay pulu bir o qədər yüksək deyil, cəmi 2-3 avro.
Hollandiya – Nə qədər versəniz, bircə quru təşəkkür alacaqsınız. Ümumiyyətlə, o cür ağır xidmətdən sonra çay pulu vermək ağılsızlıqdır.
Çin – Bir neçə il əvvəl ölkədə çay pulu vermək ənənəsi yox idi. İndi isə çamadan daşıyana 10 yuan (1.70 AZN), masajçıya isə 30 yuan (5,10 AZN) verilir.
İngiltərə – Çay pulu vermə ənənəsinin əsasını ingilislər 16-cı əsrdə qoyublar. Məsələn, qayıq turu rəhbərinizə 1 sterlinq (1,50 AZN) verməlisiniz.
Tailand – Ölkədə fil sürücüsünə 30 baht (1 AZN) versəniz, o çox sevinər.
ABŞ – “Çayevoy“un geniş yayıldığı ölkə buradır. Qarson, bərbər, taksi şoferinə, qısacası, xidmət sektorunda çalışan hər cür peşə sahiblərinə çay pulu vermək məcburiyyətindəsiniz. Ümumi məbləğin 10%-ni verən xəsis adlandırılır, 12%-i – “belə dəə”, 15% – məqbul, 20% – ideal.
Hindistan – İcazəsiz foto çəkmək ayıb sayılır. Çəksəniz və qarşılığında çay pulu istəyəni görsəniz, təəccüblənməyin. Bu məbləğ isə 20 rupidir (0,30-0,40 AZN)
İndoneziya – Yeməkdən sonra təqribən 20 min rupi (1,50 AZN) verməlisiniz.
Braziliya – Bu ölkədə eyni insanların xidmətindən yararlanmaq sərfəlidir. Həm çay pulunu az verəcəksiniz, həm xidmətindən razı qalacaqsınız. Çay pulu isə 5 real (1,70 AZN) təşkil edir.
İsrail – Dinlərin yarandığı ölkədə də “tip” mədəniyyəti formalaşıb. Otellərdə xidmətçilərə 5 şekel (1,20 AZN) vermək qəbul olunub.
Rusiya – Rusiyada “çayevoy” şəklində yalnız yerli valyutadan istifadə edin və pulu birbaşa işçiyə verin. Masaya qoysanız, məbləğ müəssisəyə gedəcək.
İran – İranda uzun-uzadı israrlardan sonra çay pulu götürülür. Bu isə təqribən 20 min rial (0,75 AZN) ola bilər.
Fransa – Əgər “service compris” yazısını gördünüzsə, çay pulu verməsəniz belə, sizə kimsə dodaq büzməyəcək. Ancaq versəniz, 10% nisbəti ilə təklif edin.
Yaponiya – Burada çay pulu sözü qadağandır. Heç kim sizdən “çayevoy” götürmək istəməz. Əgər çox israrlısınızsa, pulu zərfə qoyurn. Zərfdəki məbləğ isə 1000 yen (8,30 AZN) ola bilər.
ONLAR DA BİZİM KİMİ EDİR – BƏXŞİŞİ HESABA BİRBAŞA DAXİL ETMƏLƏR
Maraqlı bir məqamı da nəzərə çatdıraq ki, xarici turistlər üçün hazırlanan broşüralarda bəxşiş bəndi xüsusi yer alır. Belə ki, səyahət edəcəkləri ölkənin bütün cəhətlərinə bələd olmaq istəyən turistlər restoran, otellərdəki bəxşiş məbləğini də öyrənirlər. Bəzi ölkələrdən örnəklər. Tailandda yükdaşıyanlara, taksi sürücülərinə və mehmanxana işçilərinə bəxşişlər verilir. Bəxşiş verilən zaman işçi heyətin xidmət səviyyəsi nəzərə alınır. Əsasən, xidmətlərin hesaba daxil edilmədiyi restoranlarda hesabın 10-15%-i dəyərində bəxşiş vermək məqbul sayılır.
Birləşmiş Krallıqda isə göstərdikləri xidmətdən razı qaldığınız halda, restoran ofisiantlarına, bərbərlərə, taksi sürücülərinə 5-10 % məbləğdə kiçik bəxşiş vermək nəzakətli bir davranış hesab edilir. Məsələn, yeməyin qiyməti 30 funt sterlinq dəyərindədirsə, bəxşiş kimi 1.50-3 funt sterlinq verilir. Əgər bəxşişin “Xidmətə daxil” olduğu göstərilirsə, bəxşiş verməyə ehtiyac yoxdur.
ABŞ-da isə bəxşişi birbaşa hesaba daxil edirlər. Restoranlarda, barlarda, taksi və kazinolarda 10 – 15 % bəxşiş qoyula bilər. Nyu – Yorkda bu məbləğ 20 %- ə də çata bilər.
Türkiyədə yük daşıyana xidmət haqqından əlavə bir dollar verirlər. Restoranda isə hesabın dəyərinin üzərinə 10% əlavə edirlər ki, bu da ofisianta çatır. Amma məsələn Türk hamamında masajçıya xidmət haqqına görə 20% əlavə pul ödəyirlər. ABŞ-da restoranlarda “çay pulu” sifarişin dəyərinin 10-15%-i arasında dəyişir. Bir də ki məbləğ adətən yuvarlaqlanır.
Məsələn əgər 10% “çay pulu” 35 dollar və 85 sent edirsə, onda adətən 36 dollar verilir. Otel nömrəsini də tərk edərkən adətən xadimələr üçün bir dollar saxlamaq adəti yaranmışdır.
Italyan restoranlarında menyularda qeyd olunur ki, xidmət haqqı sifarişin qiymətinə daxil edilib, ya yox. Əgər daxildirsə, onda “çay pulu saxlamğa” gərək yoxdur. Əgər menyuda belə bir qeyd yoxdursa, onda ofisiantı sifarişin dəyərinin 10%-i həcmində pul məbləği ilə mükafatlandırmaq tələb olunur. Hamısından yaxşı Çexiyadır, bu ölkədə mükafatı yalnız keyfiyyətli xidmətə görə vermək adəti hökm sürür. Bundan əlavə təkcə ofisiant və xadimələrə deyil, həm də bələdiçilərə peşəkar xidmətlərinə görə pul verilir.
BƏXŞİŞ HARDA QADAĞANDIR?
Wego turizm saytının apardığı araşdırmaya əsasən hətta bəzi ölkələrdə bu qanunla da qadağan edilib.
Bir turist olaraq getdiyiniz ölkədə xoşagəlməz halla qarşılaşmamaq üçün sizə müxtəlif ölkələrdə “çay pulu”na olan münasibətləri təqdim edirik:
Birinci başlayaq, “çay pulu”nun daim verilməsinin adi hal kimi qəbul olunduğu ölkələrdən. Bu siyahıya Kanada, Qatar, BƏƏ, Meksika, ABŞ, və Misir (taksi istisna olmaqla) yer alır. Rusiya, Avstriya, Braziliya, Niderland, Çili, CAR, İrlandiya və Türkiyədə restoranlarda həmişə “çay pulu”nu gözləyirlər. Əlbəttə, əgər bu qəbzə daxil edilməyibsə.
Böyük Britaniya, Norveç, İspaniya, Danimarka, Almaniya, Avstraliya, Çin, Finlandiya, dubay, Fici, Yunanıstan, Honq-Konq, Hindistan, İndoneziya, İtaliya, İzrail, Malyatziya, İsveç, İsveçrə, Cənubi Koreya, Sinqapur və Taylandda isə müştəri razı qaldığı halda xidmətə görə əlavə “çay pulu ödəyə bilər. Yəni bu ölkələrdə “çay pulu” vermək də, olar verməmək də.
Bəzi ölkələrdə isə “çay pulu” vermək heç də yaxşı qəbul edilmir. Yaponiya, Oman, Yəmən kimi ölkələrdə həyyat bu təhqir kimi qəbul edilir. Bu siyahıya həmçinin Fransa( burda “çay pulu” adətən qəbzə daxil edilir). Argentinada isə ümumiyyətlə “çay pulu” vermək qanunla qadağan edilib.
