Muzeylər hər bir xalqın tarixi, maddi və mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlamaqla keçmişin müxtəlif dövrlərini özündə təcəssüm etdirən, əsrlərlə yaşanmış hadisələr barədə insanlarda təsəvvür yaradan maddi-mənəvi xəzinə sayılır. Dünyanın müxtəlif ölkələrində ədəbiyyat, tarix, incəsənət, musiqi, qoruq və digər mahiyyətli muzeylər mövcuddur. 1978-ci ildən etibarən YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə 18 may “Beynəlxalq muzeylər günü” kimi qeyd olunur. Dünyanın ən çox ziyarət edilən muzeyləri Fransanın “Luvr” muzeyi, Böyük Britaniyadakı “Britaniya” və “London Milli Qalareyası” muzeyləridir.
Azərbaycanda da qədim zamanlardan kolleksiyaçılıq ənənələri olsa da, muzeyçilik fəaliyyəti nisbətən gec, yəni XIX-XX əsrlərin ayrıcında təşəkkül tapıb. Statistik göstəricilərə nəzər salsaq, əgər 1990-cı ildə Azərbaycanda 124 muzey fəaliyyət göstərirdisə, 2017-ci ildə bu rəqəm 238 olub. Eyni zamanda muzeylərə gələn ziyarətçilərin sayında da ildən-ilə artım qeydə alınıb. Belə ki, 2013-cü ildə ölkədaxili muzeyləri ziyarət edənlərin sayı 2 212 nəfər, 2014-cü ildə 2 531 nəfər, 2015-ci ildə 2 578 nəfər, 2016-cı ildə 2 697 nəfər, 2017-ci ildə isə 3 003 nəfər təşkil edib. Təbii ki, muzeylər hər ölkənin bir mənəvi xəzinəsi olmaqla yanaşı, eyni zamanda turistlərin üz tutduqları məkanlardan biri kimi iqtisadi cəhətdən də mühüm əhəmiyyətə malikdir.
“Report” Azərbaycanda yerləşən muzeylərdəki ümumi vəziyyəti, ziyarətçi sayını və qiymətləri araşdırıb.
Hazırda ölkəmizdə fəaliyyət göstərən muzeylərə misal olaraq “Arxeologiya və Enoqrafiya muzeyi”, “Azərbaycan Dövlət Kənd Təsərrüfatı Muzeyi”, “Azərbaycan Geologiya Muzeyi”, “Azərbaycan İstiqlal Muzeyi”, “Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi”, “Azərbaycan Respublikası Milli Təhsil Muzeyi”, “Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi”, “Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi”, “Miniatür Kitab Muzeyi”, “Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi”, “Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyi”, “Azərbaycan Təbabəti Muzeyi”, “Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyi” və digər muzeyləri göstərmək olar.
Muzeylərə gedən varmı?
Turizm mütəxəssisi Təranə Əliyevanın sözlərinə görə bəzi muzeylər istisna olmaqla, əksər muzeylərdə ziyarətçi sayı xeyli azdır:
““Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi”nə gələnlərin sayı kifayət qədərdir. Ziyarətçi sayının nisbətən çox olduğu digər muzeylər isə “Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi”, “Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi”, “Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi”dir. Lakin digər muzeylərə gedənlərin sayı xeyli azdır.
Turizm şirkətləri muzeylərə turlar təklif etsələr də buna maraq göstərənlər çox olmur. Elə Azərbaycana gələn xarici turistlər də çox da məşhur olmayan muzeyləri ziyarət etməyə bir o qədər həvəsli olmurlar. Çünki onlar əksər halda maksimum 1 həftəlik gəlirlər və bu az müddəti Azərbaycanın məşhur yerlərini görməyə sərf etmək istəyirlər. Eyni sözü yerli turistlərə də şamil etmək olar.
Bizim insanların əsas üstünlük verdiyi istirahət forması, harasa təbiət qoynuna gedib istirahət etməkdir. Böyüklər çox az halda özləri muzeylərə gedir və övladlarını da aparırlar. Elə bu səbəbdən də Azərbaycanda muzeylərə gedənlərin sayı azdır. Yaxşı ki, məktəblər tərəfindən şagirdlərin muzey ziyarətləri təşkil edilir. Yoxsa vəziyyət acınacaqlı olar. Muzeylərə gedənlərin sayının az olmasının səbəblərindən biri bizdə bu sahədə təbliğat-təşfiqat kampaniyalarının zəif olmasıdır.
Avropa ölkələrində turizm gəlirlərinin içində muzey turizmindən gələn gəlirlər əhəmiyyətli yer tutur. Düşünürəm ki, biz də beynəlxalq standartlara uygun olan muzeylərin sayını artırmalıyıq.
Hazırda muzeylərimizdə çatışmayan cəhətlərdən biri də məlumat xarakterli lövhələrin bir neçə beynəlxalq dildə yazılmamasıdır. Bu fakt bütün muzeylərə aid olmasa da əksəriyyətində belədir. Olkəmizə ən çox gələn turist sayının rus dilli turistlər oldugunu nəzərə alaraq, məlumatların Azərbaycan, İngilis dilləri ilə bərabər, həm də Rus dilində olması yaxşı olar”.
Muzeyləri ziyarətçi sayı qane edirmi?
Bu barədə həmsöhbətimiz olan “Azərbaycan İstiqlal Muzeyi”nin Elmi-Kütləvi İşlər şöbəsinin müdiri Sədi Mirseyibli “Report”a bildirib ki, muzeyə gələn insanların sayı qənaətbəxş hesab oluna bilər: “Ziyarətçilərin içində hər yaş qrupundan olan həm yerli, həm də xarici qonaqlar olur. Demək olar ki, hər gün muzeyimizi ziyarət edənlər var. Baxmayaraq ki, artıq tədris ili yekunlaşıb, elə iki gün bundan əvvəl 50 məktəbli muzeyimizi ziyarət etməyə gəlmişdi. İl ərzində təqribən 6-8 min, bir ayda isə 300-350 ziyarətçimiz olur. Bu, tez-tez dəyişən bir rəqəmdir. Məsələn, may ayında 1 500-ə qədər qonağımız olmuşdu.
Yay aylarında muzeyimizə gələnlər arasında xarici turistlər, digər aylarda isə məktəblilər üstünlük təşkil edir. Yerli əhali arasında qrup halında gələnlərlə bərabər, fərdi şəkildə muzeyimizi ziyarət edənlər də az deyil. Biz müqavilə əsasında turizm şirkətləri ilə də işləyirik. Muzeyimizin özünün saytı, “Facebook” və “İnstagram” səhifələri var. Bu səhifələrdə mütəmadi olaraq muzeyin keçirdiyi tədbirlər barədə məlumatlar paylaşılır”.
“Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi”nin Ekspozisiyanın qorunması, izahı və audio-video müşayiətinin təmini şöbəsinin müdiri Tomiris Babanlı da muzeyə kifayət qədər ziyarətçinin gəldiyini vurğulayıb:
“Heç oturub dincəlməyə vaxtımız olmur. İndi yay olduğu üçün əsas ziyarətçilərimiz turistlərdir. Hazırda muzeyimizə gələn xarici turistlər arasında ərəblər, Pakistan, Çin, ABŞ, İngiltərə vətəndaşları üstünlük təşkil edir. Bu ay Almaniyadan gələnlərin də sayı çoxalıb. Muzeyimizdə demək olar ki, hər gün Rusiyadan gəlmiş qonaqlara təsadüf olunur. Mart ayında isə Novruz bayramı ilə əlaqədar İran və Türkiyədən gələnlər daha çox nəzərə çarpır. Yerli əhalidən muzeyimizə ən çox gələnlər arasında tələbə və şagirdlər üstünlük təşkil edir.
Ümumilikdə, il ərzində muzeyimizə gələn yerli və xarici ziyarətçilərin sayını bərabər hesab etmək olar. Bundan əlavə rayonlardan da gələn tamaşaçılarımız olur. Misal üçün, 2017-ci ildə muzeyimizi ziyarət edənlərin sayı 1 763 nəfər, 2018-ci ildə isə 1 751 nəfər olub. Bu il isə yanvar ayında tamaşaçılarımızın sayı 806 nəfər, fevralda 658 nəfər, martda 330 nəfər təşkil edib. Mayın 18-i “Beynəlxalq Muzey Günü“ndə muzeyimiz 3240 nəfər qonağı qəbul edib”.
Giriş qiymətləri neçəyədir?
Bəzi muzeylərə giriş ödənişli olsa da, bəzilərinə ödənişsizdir. Qiymətlərin necə olduğunu öyrənmək üçün paytaxtda yerləşən bir neçə muzeylə əlaqə saxladıq.
“Azərbaycan Dövlət Kənd Təsərrüfatı Muzeyi”ndən giriş haqqının həm yerli, həm əcnəbi məktəblilər üçün 1 manat, tələbələr və böyüklər üçün isə 2 manat olduğunu bildirdilər. Muzeydən ziyarətçilərin ora getməzdən bir gün əvvəl məlumat verməsi xahiş edilib: “Çünki bir də görürsən burada işıq olmur”. “Azərbaycan Dövlət Kənd Təsərrüfatı Muzeyi” ölkənin kənd təsərrüfatında istifadə olunan əmək alətləri, kənd təsərrüfatının inkişaf tarixi, Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında rolu olan əmək qəhrəmanları haqqındadır. Dünyada bu təyinatlı yalnız 5 muzey fəaliyyət göstərir.
“Azərbaycan Geologiya Muzeyi”nə də giriş pulsuzdur. Muzeydə ölkənin bütün bölgələrindən 5 000 dağ süxurları, minerallar və kristallar saxlanılır. Muzeyə gələnlər həmçinin geologiya ilə bağlı audio və video materiallarla da tanış ola bilirlər.
Xalqımızın milli-azadlıq hərəkatını əks etdirən eksponatların saxlandığı “Azərbaycan İstiqlal Muzeyi”ndə məktəbli və tələbələr üçün giriş haqqı 1 manat, böyüklər üçün 2 manat, əcnəbilər üçün isə 5 manatdır.
